Systemy i rozkłady czasu pracy wg kodeksu pracy

[:pl]

[:]

SPIS TREŚCI

• System czasu pracy a rozkład czasu pracy
• Podstawowy system czasu pracy
• Równoważny system czasu pracy z dopuszczalnym przedłużeniem dobowego wymiar czasu
• System pracy w ruchu ciągłym
• Przerywany system czasu pracy
• System zadaniowego czasu pracy
• Indywidualny rozkład czasu pracy
• System skróconego tygodnia pracy
• System weekendowy czasu pracy
• Ruchomy rozkład czasu pracy
• System rejestracji czasu pracy

System czasu pracy a rozkład czasu pracy

Systemem czasu pracy nazywamy sposób organizacji pracy w zakładzie pracy. System czasu pracy określa zasady, na jakich pracownicy wykonują swoje obowiązki w określonym miejscu i czasie.

Zanim pracownik rozpocznie wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy, musi on zostać poinformowany o systemie pracy, w którym będzie pracował. Przepisy wymagają, aby informacja ta została umieszczona w regulaminie pracy, układzie zbiorowym lub, jeśli nie jest wymagany regulamin, w stosownym ogłoszeniu dla pracowników. Bez względu na system pracy, pracodawca może zatrudnić pracowników na zmiany, w których będą wykonywać swoje obowiązki według ustalonego rozkładu pracy.

Rozkład czasu pracy natomiast odnosi się do harmonogramu, według którego pracownicy wykonują swoje obowiązki. Określa godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy, przerwy, dni wolne i urlopy. Dobrze zaplanowany rozkład czasu pracy może przyczynić się do zwiększenia efektywności i wydajności pracy, a także poprawy jakości życia pracowników.

Obie te koncepcje są ważne dla pracodawców i pracowników, ponieważ mają wpływ na zadowolenie z pracy oraz efektywność wykonywanych obowiązków.

Rodzaje systemów pracy

Pracę możemy wykonywać w różnych systemach czasu pracy. W przeciętnym pięciodniowym tygodniu pracy norma czasu pracy wynosi 8 godzin na dobę. Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, ustalony jest na podstawie art. 129 § 1 K.P.Nie każdy zdaje sobie sprawę, że czas pracy nie zawsze obejmuje dni od poniedziałku do piątku. Wyróżnia się kilka rodzajów systemów czasu pracy

• podstawowy
• równoważny
• zadaniowy
• przerywany
• weekendowy
• w ruchu ciągłym
• indywidualny czasu pracy
• ruchomy czasu pracy

Ale nie tylko. Różnią się one zarówno liczbą dni, w które pracujemy, wymiarem dobowego czasu pracy oraz liczbą zmian pracowniczych. A praca zmianowa dopuszczalna jest bez względu na ustalony w firmie rozkład czasu pracy. W tym artykule wyjaśniamy, na czym polegają poszczególne systemu czasu pracy. 

Podstawowy system czasu pracy

Podstawowy rozkład czasu pracy pracownika to czasu pracy wynikający z podstawowych norm – czyli 8 godzin na dobę oraz przeciętnie 5 dni w tygodniu. Oznacza to, że przeciętnie pracownik wykonuje pracę przez 40 godzin tygodniowo. System podstawowy czasu może być stały lub zmienny. W przypadku pracowników nie pełnoetatowych czas ten jest odpowiednio skracany, zgodnie z wymiarem etatu. Przy czym mogą oni pracować zarówno 8 godzin na dobę, jak i mniej. Ważne, by wypracowali oni wymiar czasu pracy zgodny z umową. W przypadku podstawowego czasu pracy można podejmować pracę w nadgodzinach. Nie może ona przekraczać 8 godzin tygodniowo (KP, art. 131, §1). Czyli łącznie z nadgodzinami czas pracy nie może być dłuższy niż 48 godzin. Ograniczenie to nie dotyczy osób kierujących w imieniu pracodawcy zakładem pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, który nie może przekroczyć 4 miesięcy. Jest to jeden z najpopularniejszych modeli organizacji czasu pracy

Równoważny system czasu pracy z dopuszczalnym przedłużeniem dobowego wymiar czasu

System równoważnego czasu pracy obejmuje możliwość wprowadzenia dniówki pracowniczej w większym wymiarze niż 8 godzin na dobę. Pracownicy mogą pracować nawet 12 godzin na dobę w przeciętnie miesięcznym okresie rozliczeniowym. W niektóre dni pracodawca może ustalić, że pracownik będzie pracował dłużej niż 8 godzin dobowego wymiaru czasu , co powinno zostać zawarte w harmonogramie pracy. Przy czym we wspomnianym rozkładzie czasu pracy, pracownikowi przysługuje odpoczynek za każda godzinę przepracowaną ponad podstawowy wymiar czasu pracy. Można to zrobić dniem wolnym lub krótszą pracą innego dnia.

Niezależnie od wybranego rozwiązania, pracownik może pracować przeciętnie 40 godzin tygodniowo w danym okresie rozliczeniowym. Oznacza to przykładowo, że pracownik może przepracować jedną 24 godzinną i dwie 8 godzinne zmiany tygodniowo, co daje 40 godzin. Mogą być to także dwie zmiany po 12 godzin oraz 2 zmiany po 8 godzin w ciągu tygodnia itd. W wyjątkowych sytuacjach Okres rozliczeniowy może być przedłużony do trzech miesięcy, a w przy organizacji pracy sezonowej, uzależnionej od pór roku nawet do czterech miesięcy. Równoważny system czasu pracy może zostać wprowadzony tylko jeżeli jest uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją.

Czytaj też: Wypalenie zawodowe — jak sobie radzić?

System pracy w ruchu ciągłym

W firmach, w których niezbędne jest zachowanie ciągłości z uwagii na technologię produkcyjną może być stosowany system czasu pracy w ruchu ciągłym. Rozkład czasu pracy w ruchu ciągłym znajduje zastosowanie w miejscach, w których obecność pracowników jest wymagana przez całą dobę. Praca w tym systemie odbywa się również w dni ustawowo wolne. Według Kodeksu Pracy (art. 138, 151) praca w ruchu ciągłym może odbywać się w tych firmach, w których technologia produkcji nie pozwala na wstrzymanie pracy. Należą do nich np. rafinerie, huty oraz zakłady produkcyjne. Oprócz tego są to miejsca, które muszą w nieustanny sposób zaspokajać potrzeby obywateli, np. szpitale. W firmach tych występuje przedłużenie czasu pracy do 43h. Praca ta odbywa się w systemie trzyzmianowym. Okres rozliczeniowy nie przekracza 4 tygodni.

Przerywany system czasu pracy

By wprowadzić system przerywanego czasu , pracodawca musi wcześniej stworzyć rozkład czasu pracy. Powinien on zawierać jedną przerwę w ciągu dnia, która będzie trwać mniej niż 5 godzin. Nie może być dłuższa, ponieważ według Kodeksu Pracy pracownik ma prawo do trwającego min. 11 godzin odpoczynku nieprzerywanego pracą. Przerwa w systemie przerywanym nie jest wliczana do czasu pracy. Pracownik ma jednak prawo do połowy wysokości wynagrodzenia za to, że czas ten był przestojem. W tym przypadku okres rozliczeniowy wynosi jeden miesiąc.Niezbędne jest aby taką przerwę w przerywanym systemie czasu pracy wprowadzić w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. System przerywanego czasu pracy podobnie jak równoważny czas pracy musi wynikać z rodzaju pracy lub jej organizacji.

System zadaniowego czasu pracy

W systemie zadaniowym pracownik otrzymuje wynagrodzenie za wykonanie konkretnych zadań, a nie za liczbę godzin przepracowanych. Pracownik samodzielnie wyznacza sobie czas potrzebny na realizację poleceń. Co ważne, takiego pracownika także obowiązuje praca przez przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Dlatego też pracodawca może zlecić mu tylko tyle zadań, ile faktycznie da się w tym czasie wykonać. Pracownik nie powinien także specjalnie wydłużać realizacji zadań ponad przyjęte w firmie normy.
Uzasadnienie takiego trybu pracy wynika z charakterystyki konkretnego stanowiska i miejsca zatrudnienia. Jest coraz popularniejszy ze względu na wprowadzenie pracy zdalnej. Okres rozliczeniowy w tym systemie nie może przekroczyć 4 miesięcy.

Indywidualny rozkład czasu pracy

Pracodawca może ustalić także indywidualny rozkład czasu pracy. Ma do wyboru dwie możliwości. Pierwszą z nich jest określenie czasu pracy w stałych godzinach, np. od 10:20 do 18:20. Druga opcja to ustalenie różnych godzin pracy w różne dni tygodnia. Przykładowo pracownik może rozpoczynać pracę w poniedziałki i środy o 8 rano, a w pozostałe dni np. o 8:25. Ważne jest, by czas pracy nie przekraczał przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Ustalenie takiego rozkładu czasu pracy odbywa się na wniosek pracownika. Musi on jednak podać powód wystąpienia o indywidualny rozkład czasu pracy, np. problemy z dojazdem do pracy, zabiegi lecznicze czy opieka nad dzieckiem. Pracodawca nie musi zaakceptować wniosku. Jeśli się zgodzi, okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc.

Czytaj też: Czas pracy — jak go ustalać i rozliczać?

System skróconego tygodnia pracy

System skróconego tygodnia pracy zakłada pracę przez mniej niż przeciętne 5 dni w tygodniu. Jednocześnie wymiar dobowego czasu pracy nie może przekroczyć 12 godzin. Pracownik może przepracować przeciętnie 40 godzin w ciągu tygodnia. Przykładowo może pracować po 10 godzin na dobę przez 4 dni w tygodniu. W tym systemie pracy okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc kalendarzowy. Praca nie musi odbywać się przez cały czas w takich samych dniach i godzinach. Pracownik może przepracować różną liczbę dni w każdym tygodniu, pod warunkiem, że dobowy czas pracy nie przekracza 12 godzin, a tygodniowy czas pracy łącznie 40h. Kolejną zaletą systemu skróconego czasu pracy , jest możliwość zarządzania czasem pracy pracownika w bardziej elastyczny sposób.

System weekendowy czasu pracy

Istnieją także systemy czasu pracy, zgodnie z którymi pracownik nie pracuje od poniedziałku do piątku. Takim systemem jest weekendowy system czasu pracy . W tym przypadku rozkład czasu pracy zawiera tylko piątki, soboty, niedziele, a także święta i dni wolne. Co ważne, tylko pracownik może wystąpić z wnioskiem o zastosowanie systemy pracy weekendowej. Jeśli tak się stanie, powinien on zostać zawarty w umowie o pracę. Czas pracy w tym przypadku może zostać wydłużony do co najwyżej 12 godzin na dobę.

W tym systemie pracownik nie musi mieć zapewnionej jednej wolnej niedzieli raz na 4 tygodnie, ponieważ jej odrobienie byłoby niemożliwe. Jeśli w danym tygodniu nie przypada żadne święto, pracownik przepracuje maksymalnie 36 godzin. Gdy wystąpi dzień dodatkowy dzień pracy, czas pracy wyniesie wtedy np. 48 godzin. W ciągu okresu rozliczeniowego pracownik powinien otrzymać za niego dzień wolny. Praca w tym systemie jest najczęściej nie pełnoetatowa, ponieważ w niektórych miesiącach nie da się wypracować pełnego wymiaru czasu pracy. Pracownik nie może pracować w dni powszednie. W przypadku weekendowego systemu czasu pracy, mówimy o okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Ruchomy rozkład czasu pracy

W Kodeksie pracy, w art. 140 został określony ruchomy rozkład czasu pracy. Oznacza on, że godziny rozpoczęcia pracy mogą być różne w różnych dniach, które są dla pracowników dniami pracy. Muszą jednak zostać określone w harmonogramie. Pracodawca może też określić przedział czasu, w którym pracownik może samodzielnie wybrać porę rozpoczęcia pracy. Ruchomy rozkład czasu pracy przewidujący różne godziny rozpoczynania pracy bez wątpienia wpłynie na elastyczność całego procesu planowania pracy. Może być wprowadzony w praktycznie każdym systemie. Zasady wprowadzania go zostały określone w art. 150, §3 Kodeksu Pracy. Mogą z niego korzystać także nie pełnoetatowi pracownicy oraz osoby, które z różnych przyczyn nie mogą podejmować pracy w godzinach nadliczbowych. Co ważne, ruchomy czas pracy może być ustalony z inicjatywy pracodawcy lub na wniosek złożony przez pracownika. Warto podać na nim powód. Pracodawca nie ma jednak obowiązku zaakceptowania wniosku. W systemie tym mówimy o okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

System rejestracji czasu pracy

Wg przepisów w Polsce, występuję obowiązek rejestracji czasu pacy. Tylko bowiem na podstawienie prawidłowo prowadzonej ewidencji czasu pracy pracownik otrzyma wynagrodzenie. Stąd też w wielu firmach wprowadzono systemy elektronicznej rejestracji czasu pracy, które są dużym ułatwieniem dla działów kadr. Systemy te szybko i sprawnie naliczają należne wynagrodzenie, kontrolują czas pracy pracowników, liczbę pracowników na obiekcie oraz długość przerw.

System rejestracji czasu pracy przyczynia się bez wątpienia do sprawniejszego zarządzania pracownikami. Daje także możliwości tworzenia statystyk i diagramów. A ich główne zadanie jakim jest kontrola czasu pracy zwiększa oszczędności firmy, gdyż obniża koszty prowadzania i ręcznego podliczania czasu pracy pracowników.

System rejestracji czasu pracy — elementy

System rejestracji czasu pracy opiera się na kilku głównych elementach. Są nimi:

• rejestrator -czyli elektroniczny czytnik
• oprogramowanie – instaluje się je na komputerze i służy do analizowania wyników zapisanych przez rejestrator
• tagi zbliżeniowe – najczęściej są to brelok lub karty magnetyczne.

Każdy pracownik w firmie, otrzymuje swoją pastylkę, którą przy wejściu do pracy przykłada do czytnika.

Co raz bardziej popularnie staje się wykorzystanie do rejestracji godzin pracy smartfonów. Wówczas na urządzeniu instaluje się specjalną aplikację , która kontroluje czas pracy danego pracownika.

Możliwości rejestracji czasu pracy są różne i zależy na które z nich zdecyduje się firma.

Najważniejsze to aby system czasu pracy był zgodny z przepisami kodeksu pracy.

Podejmując decyzję o wprowadzeniu konkretnego systemu i rozkładu czasu pracy pracodawca powinien mieć na względzie zasadę efektywnego i pełnego wykorzystania czasu pracy przez pracowników. Co więcej powinien przede wszystkim wziąć pod uwagę unormowania wynikające z Kodeksu Pracy.
Należy pamiętać, że Kodeks Pracy określa systemy i rozkłady czasu pracy. A przyjęte w zakładzie okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym, regulaminie lub obwieszczeniu.

Bardzo ważne jest także, prowadzenie harmonogramów godzin pracy pracownika. To one jest bowiem podstawą przestrzegania czasu pracy stosowanego w przyjętych w zakładzie pracy systemach. Nie zbędne jest także aby prowadzić ewidencję czasu pracy, która jest podstawą rozliczania czasu pracy do wypłaty wynagrodzenia.

Warto wspomnieć także, że za każdą godzinę pracy w godzinach nadliczbowych pracowników przysługuje wynagrodzenie zgodnie z Art. 151¹. KP. Należy pamiętać, że pracownicy zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy, w razie konieczności wykonują praca także poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia.